To σύνδρομο της επαγγελματικής εξουθένωσης (burnout).

Ο όρος «επαγγελματική εξουθένωση» χρησιμοποιήθηκε για να χαρακτηρίσει τον κορεσμό ή την εξάντληση από το επάγγελμα (Παππά, 2006). Με τον όρο «επαγγελματική εξουθένωση» ή στην ξενόγλωσση βιβλιογραφία «burnout» εννοούμε (Antoniou, Polychroni, & Walters, 2000) το σύνδρομο της αρνητικής επίδρασης του στρες από την εργασία που αυξάνεται όταν υπάρχει παρατεταμένη και κλιμακούμενη πίεση, μη ελεγχόμενη από διάφορες κατάλληλες στρατηγικές.

 Αυτή η κατάσταση μπορεί να οδηγήσει σε ψυχική και πνευματική ανισορροπία και να δημιουργήσει δυσχέρειες στη διδασκαλία (Antoniou et al., 2000). Αποτελεί μια μακρόχρονη αντίδραση στο εργασιακό στρες και εμφανίζεται κυρίως σε άτομα που ασκούν κάποιο κοινωνικό λειτούργημα (Gabassi, Cervai, Rozbowsk, Semerano, & Gregori, 2002).

            Ο όρος «επαγγελματική εξουθένωση» σχετίζεται από πολλούς ερευνητές με το αποτέλεσμα των επιβαρύνσεων στην εργασία, το στρες και την ψυχολογική προσαρμογή. Το άτομο που χαρακτηρίζεται από επαγγελματική εξουθένωση διέρχεται από τα ακόλουθα στάδια (Παππά, 2006):

◙   Στο α΄ στάδιο, το άτομο βιώνει μια κατάσταση ανισορροπίας μεταξύ των απαιτήσεων από την εργασία και τις πηγές βοήθειας και επομένως κατακλύζεται από άγχος.

◙     Στο β΄ στάδιο, προσδιορίζεται από μια άμεση, περιορισμένης χρονικής διάρκειας συναισθηματική αντίδραση απέναντι σ΄ αυτήν την ανισορροπία, η οποία διακρίνεται από συναισθήματα φόβου, έντασης, υπνηλίας και εξάντλησης. Έτσι, νιώθει πιεσμένο και εκδηλώνει συμπτώματα ψυχοσωματικά.

◙    Στο γ΄ στάδιο, το άτομο έχει αλλάξει τη συμπεριφορά και τη στάση του απέναντι στην εργασία του.

          Με άλλα λόγια η επαγγελματική εξουθένωση εκδηλώνεται ως μια μορφή άμυνας του ατόμου και γίνεται εμφανής ως απάθεια, αλαζονεία, και συναισθηματική αποστασιοποίηση (Παππά, 2006). 

Σαφώς, θα πρέπει εδώ να διαλευκανθεί μια υφέρπουσα σύγχυση, και ο κίνδυνος ταύτισης των εννοιών της επαγγελματικής εξουθένωσης και του στρες. Ξεκάθαρα, πρόκειται για δύο διαφορετικές έννοιες οι οποίες δεν πρέπει να συγχέονται, καθότι εκλύονται από διαφορικά αίτια και παρουσιάζουν διαφορετικές συνέπειες. Πιθανόν, η όποια σύγχυση που έχει προκληθεί να αφορμάται από μια παρόμοια συμπτωματολογία (Caton, Grossnickle, Cope, Long, & Mitchell, 1988).

 Η εξουθένωση δεν είναι συνώνυμο του στρες, μια και το τελευταίο είναι μερικές φορές και θετικό. Αντίθετα, η εξουθένωση είναι πάντα αρνητική. Το σύνδρομο της επαγγελματικής εξουθένωσης δεν είναι τίποτα λιγότερο από το στρες. Το στρες που ξεκινά από ένα επαγγελματικό ζήτημα, δεν είναι απαραίτητο να οδηγήσει στη επαγγελματική εξουθένωση. Αντίθετα, η επαγγελματική εξουθένωση αποτελεί μια ιδιαίτερη αντίδραση του στρες (Κάντας, 1995), ένα ξεχωριστό μηχανισμό που διαθέτει κάποιες συγκεκριμένες διαστάσεις (Cherniss, 1980).

Σε σχετική έρευνα που εκπονήθηκε (Gil-Monte, & Peirό, 1996), το σύνδρομο επαγγελματικής εξουθένωσης παρουσιάζεται ως η απάντηση ή η κατάληξη στο συνεχές εργασιακό στρες που αναδύεται ύστερα από μια διαδικασία γνωστικής επανεκτίμησης των καταστάσεων, όταν οι στρατηγικές διαχείρισης του στρες δεν επαρκούν. 

ΟΙ ΔΙΑΣΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΗΣ ΕΞΟΥΘΕΝΩΣΗΣ

Το θέμα της επαγγελματικής εξουθένωσης απασχόλησε για πρώτη φορά επίσημα την  Christine Maslach (1982) και παρατηρείται κυρίως στην υγεία, στην κοινωνική εργασία και την εκπαίδευση (Male, & May, 1997). Σύμφωνα με τους Maslach και Jackson (1986), το σύνδρομο της επαγγελματικής εξουθένωσης αποτελεί μια διαδικασία που διαθέτει τρεις διαστάσεις, τη συναισθηματική εξάντληση, την αποπροσωποποίηση και την έλλειψη προσωπικής επίτευξης (Gil- Monte, & Peirό, 1996  Antoniou, et al., 2000).

v    Συναισθηματική Εξάντληση(Emotional Exhaustion) : Το άτομο έχει την εντύπωση ότι δεν είναι σε θέση να προσφέρει στους άλλους. Επιπλέον, νιώθει εξουθένωση από την καθημερινή επαφή με τους ανθρώπους γύρω του (Gil-Monte, & Peirό, 1996). Έχει θεωρηθεί ταυτόσημο φαινόμενο με την επαγγελματική κατάθλιψη (Firth, McIntee, McKeow, & Britton, 1986).

v    Αποπροσωποποίηση (Depersonalization) : Δείχνει πόσο συχνά το άτομο εκφράζει αρνητικά συναισθήματα και εκδηλώνει κυνική συμπεριφορά στο χώρο εργασίας του (Κάντας, 1995  Gil-Monte, & Peirό, 1996). Αποτελεί τρόπο έκφρασης της επιβαρυμένης ψυχολογικής κατάστασης και των έντονων συναισθημάτων που δεν εκδηλώνονται και εκφράζεται με συναισθηματική απομάκρυνση, αδιαφορία και προσβλητική συμπεριφορά προς τους ανθρώπους και την εργασία (Gorman, 1993).

v    Έλλειψη προσωπικής επίτευξης (Personal accomplishment) : Το άτομο  έχει την τάση να κρίνει αρνητικά τον εαυτό του και ειδικότερα τη δουλειά του. Γενικότερα, καταβάλλεται από ένα καθολικό συναίσθημα λύπης και απογοήτευσης για τα αποτελέσματα της δουλειάς του ενώ παράλληλα έχει πολύ χαμηλή αυτοεκτίμηση (Κάντας, 1995  Antoniou, et al., 2000).

Η συναισθηματική και ψυχολογική επιβάρυνση που χαρακτηρίζει τα επαγγέλματα που προσβάλλονται συχνότερα από το σύνδρομο της επαγγελματικής εξουθένωσης-ιατροί, νοσηλευτές, εκπαιδευτικοί, κοινωνικοί λειτουργοί- οδηγεί στη γρήγορη κατανάλωση των ενεργειακών αποθεμάτων, στον επηρεασμό της ψυχικής και σωματικής υγείας και τελικά στην εξάντληση (Maslach, Schaufeli, & Leiter, 2001). Το αίσθημα της αναποτελεσματικότητας οφείλεται τη μείωση των επαγγελματικών επιδόσεων και αντικατοπτρίζει τη χαμηλή αυτοεκτίμηση του πάσχοντος [...].

Για να μπορέσει η επαγγελματική εξουθένωση να κατανοηθεί χρειάζεται έρευνα τόσο γνωστικών μεταβλητών, όπως η εμπιστοσύνη στον εαυτό, όσο και οργανωσιακών και περιβαλλοντικών μεταβλητών, όπως η δυσλειτουργία στην εκπλήρωση. Ιδιαίτερα, η εμπιστοσύνη στον εαυτό σε επαγγελματικό περιβάλλον θεωρείται σημαντική στην πρόβλεψη του επιπέδου  προσωπικής επίτευξης (Gil-Monte, & Peirό, 1996).

Βιβλιογραφική Πηγή:

Αντωνίου, Α.Σ., Αναγνωστοπούλου, Θ., & Γάκη, Α. (2010). Η Επαγγελματική Εξουθένωση των Εκπαιδευτικών στην Ειδική Αγωγή. Στο Α.-Σ. Αντωνίου (Επιμελητής Έκδοσης) Στρες: Προσωπική Ανάπτυξη και Ευημερία. Αθήνα: Εκδ. Παπαζήση