Θεματικοί Κύκλοι για την Έκθεση: Ανεκτικότητα - Αίσθημα Ευθύνης

ΚΕΙΜΕΝΟ 1: ΜΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΟ

Η ανεκτικότητα

            Κανείς δεν θα μπορούσε να φανταστεί πριν λίγα χρόνια πόσο επίκαιρη θα γινόταν η αρετή της ανεκτικότητας. Κανείς δεν μπορούσε να προβλέψει ότι οι εθνικές και θρησκευτικές διαφορές ήταν δυνατό να εκτραπούν τόσο εύκολα σε μίσος, το οποίο θα όπλιζε στρατούς και θα τους ωθούσε σε αιματηρές συγκρούσεις, θα γεννούσε εμπρηστές που με τους πυρσούς τους θα πυρπολούσαν κατοικίες αλλοδαπών, θα ενέπνεε δημοσιογράφους να προτρέψουν σε πρωτοσέλιδα εφημερίδων τους πολιτικούς με συνθήματα όπως «Τσακιστέ τους εχθρούς». Και όμως, παρόμοια φαινόμενα αποτελούν σήμερα πραγματικότητα. Γίνεται έτσι ξαφνικά επιτακτική η ανάγκη να ξανασκεφτούμε μια αρετή που μέχρι πριν από λίγο όλοι θεωρούσαμε ότι ανήκει στα πολιτιστικά μας αυτονόητα: την αρετή της ανεκτικότητας.

            Οι αγώνες για ανεξιθρησκία, για κατάργηση των φυλετικών διακρίσεων, για ελευθερία του λόγου και της συνείδησης, για αποποινικοποίηση του φρονήματος και πάνω από όλα, για καθιέρωση φιλελεύθερων και δημοκρατικών θεσμών, συνδέονται άρρηκτα με το αίτημα της ανεκτικότητας.

            Η αξία της ανεκτικότητας προκύπτει ανάγλυφη αν τη συγκρίνουμε με το αντίθετο της: τον φανατισμό και τη μισαλλοδοξία. Καθημερινή εμπειρία όλων μας είναι ότι στον κόσμο δεν επικρατούν ενιαίες θρησκευτικές, πολιτικές ή ηθικές αντιλήψεις και ότι στα διάφορα πρακτικά ερωτήματα που απασχολούν ένα μεγαλύτερο ή μικρότερο κύκλο ανθρώπων δεν δίνονται συνήθως ομόφωνες απαντήσεις. Φανατικός και μισαλλόδοξος δεν είναι απλώς όποιος είναι πεισμένος ότι οι δικές του αξίες, απόψεις και προτάσεις είναι ορθότερες. Αποκλείει εκ των προτέρων το να έχουν οι άλλοι ορθές αξίες, απόψεις και προτάσεις. Αντίθετα, η ανεκτικότητα είναι η στάση εκείνου που, αν επιμένει στις απόψεις του, είναι επειδή έχει προηγουμένως προσπαθήσει να ελέγξει την ορθότητα τους. Είναι η στάση εκείνου που δέχεται εκ των προτέρων ότι μπορεί να έχει κάνει λάθος στις εκτιμήσεις του και που θεωρεί ευπρόσδεκτα τα επιχειρήματα των άλλων, γιατί τον βοηθούν να οξύνει τον έλεγχο του.

Η ηθική της ανεκτικότητας είναι ηθική της ειρήνης. Αξιώνει από όλους μας, εν όψει του γεγονότος ότι μας χωρίζουν πολλά πράγματα, να προτάσσουμε πάντα αυτά που μας ενώνουν. Και σήμερα μας ενώνουν πολύ περισσότερα πράγματα από όσα ένωναν τους ανθρώπους σε παλαιότερες εποχές. Μας ενώνει όχι απλώς η επιθυμία αποφυγής του πολέμου, αλλά και η συνείδηση ότι μόνο με τον συντονισμό των προσπαθειών όλων μας μπορούν πια να εξασφαλιστούν ακόμη και οι φυσικές και βιολογικές προϋποθέσεις της επιβίωσης μας.

Π.Σούρλας

ΚΕΙΜΕΝΟ 2: ΜΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΟ

Ευθύνη ως αξία και στάση ζωής

Η «ευθύνη», ως έννοια και στάση ζωής, είναι από τις πιο αμφίβολες κατανοητικές στάσεις. Αν, βέβαια, κανείς τη μετρήσει σοβαρά, ως διάθεση «ανάληψης» και ως στάση «ανταπόκρισης». Ταυτόχρονα, ως λέξη, είναι μάλλον άβολη. Για να μην πω ενοχλητική, για τους πολλούς τουλάχιστον...Δεν είναι, επομένως, τυχαίο ότι βρισκόμαστε σε μια περίοδο χαμηλής ατομικής και κοινωνικής υπευθυνότητας. Οι συνέπειες είναι τραγικές..! Εμφανίζονται είτε ως υποτίμηση του παρελθόντος, είτε ως αδέξιος χειρισμός του παρόντος, είτε - το χειρότερο - ως αδυναμία σωστής «ανάγνωσης» του μέλλοντος. Ένα μέλλον το οποίο έχουμε ήδη τραγικά υποθηκεύσει...

[...]

Πρώτο και βασικό μάθημα ζωής: το μάθημα της αυθεντικότητας. Η εσωτερική στροφή και καλλιέργεια που επιτρέπει στο άτομο να ψάχνει βαθιά μέσα του, για να ανακαλύψουμε το πρόσωπο που είναι προορισμένο να γίνει. Είναι σημαντικό να ακολουθεί κανείς το όραμα του «προσώπου» του. Να αποφεύγει κάθε τι που τον βγάζει από την τροχιά μιας επιθυμητής πορείας προς την αυτοπραγμάτωση...Ο τρόπος για να επιτευχθεί κάτι τέτοιο είναι μια και μόνο συνεπής και υπεύθυνη πορεία και προς τον εαυτό του και προς τους άλλους: να προσανατολιστεί στην ανακάλυψη του εαυτού του (αυτογνωσία) και στην αναζήτηση του δρόμου προς την πραγματική ευτυχία...Αυτό, είναι μια βαθύτερη αντίληψη νοήματος. Είναι μια πορεία ανακάλυψης. Ένα «μάθημα ζωής» και Συναισθηματικής Νοημοσύνης για το πώς να ακούμε την καρδιά μας, πώς να κατανοούμε, πώς να αναγνωρίζουμε και να μοιραζόμαστε συναισθήματα με τους άλλους.

Ευρύτερα, θα έλεγα ότι ένας υπεύθυνος άνθρωπος δεν είναι μόνον «αυτογνώστης». Δεν ζει μόνο με ή για τον εαυτό του. Είναι ένας ευρύτερα ενήμερος άνθρωπος. Γνώστης και κάτοχος μιας γενικής παιδείας, με δυνατότητα εμβάθυνσης και κριτικής στάσης. Μόνον έτσι θα μπορεί να διακρίνει τις αντινομίες της ζωής, να αξιολογεί τις ευκαιρίες και τις επιλογές του...

Το άτομο που έχει αναπτύξει την αξία της υπευθυνότητας βρίσκει ουσιαστικό περιεχόμενο και νόημα ζωής στην κοινωνική του διάσταση. Μαθαίνει να ενεργεί με τέτοιο τρόπο, ώστε να αποκτά όχι μόνο επαγγελματική κατάρτιση και προσωπική επιτυχία, αλλά γενικότερα τη δυνατότητα να αντιμετωπίζει διάφορες καταστάσεις και να συνεργάζεται με τους άλλους. Έτσι, σφυρηλατεί την αυτοεκτίμησή του και την αυτορυθμιζόμενη προσωπικότητά του, στοιχεία απαραίτητα για μια δυνατή προσωπικότητα...

Μόνο από μια τέτοια προσωπικότητα εκπορεύεται η προσωπική ευθύνη και η υπεύθυνη «στάση ζωής». Μόνο μια τέτοια στάση ευθύνης σφυρηλατεί μια νέα γενιά ευθύνης, μια οικογένεια ευθύνης, ένα σχολείο ευθύνης...Μέσα από όλα αυτά θα προκύψει, ο συνειδητοποιημένος πολίτης, ο πολίτης ευθύνης, ο επιλεκτικός, ο ώριμος, ο υπεύθυνος πολίτης. Ένας πολίτης μέσα από η λογική και την ευαισθησία του μεγάλου Ν. Καζαντζάκη: «...Να αγαπάς την ευθύνη. Να λες, εγώ μονάχος μου έχω χρέος να σώσω τη γη...αν δεν σωθεί, ΕΓΩ φταίω,...». Αυτός ο πολίτης είναι ο δικός ΜΑΣ δρόμος.

Ελένη Δούκα, https://www.huffingtonpost.gr/, 3/12/2015

ΘΕΜΑ Α (15 μονάδες)

Με συνοπτικό τρόπο να αποδώσετε το νοηματικό περιεχόμενο που αποδίδει ο συγγραφέας στον όρο «ανεκτικότητα», με βάση το παρακάτω απόσπασμα του Κειμένου 1: «Η αξία της ανεκτικότητας [...] έλεγχό του» (50-60 λέξεις).

ΘΕΜΑ Β

1^ο ερώτημα (15 μονάδες)

Να εξηγήσετε, με βάση όσα αναφέρονται στο Κείμενο 1, γιατί η ανεκτικότητα είναι απαραίτητη στην εποχή μας (70-90 λέξεις)

2^ο ερώτημα (10 μονάδες)

Στο Κείμενο 2 η αρθρογράφος θέλει να παρακινήσει και να συμβουλεύσει τον αναγνώστη. Να καταγράψετε τρεις γλωσσικές επιλογές με τις οποίες προσπαθεί να επιτύχει τον παραπάνω στόχο.

3^ο ερώτημα (15 μονάδες)

Στην τελευταία παράγραφο του Κειμένου 2 η αρθρογράφος επικαλείται τα λόγια του Ν. Καζαντζάκη «...Να αγαπάς την ευθύνη. Να λες, εγώ μονάχος μου έχω χρέος να σώσω τη γη...αν δεν σωθεί, ΕΓΩ φταίω,...».

α) Να αναπτύξετε τη σκέψη του Ν. Καζαντζάκη σε 40-50 λέξεις (5 μονάδες)

β) Ποια νομίζετε ότι είναι η πρόθεση της αρθρογράφου με την παράθεση των λόγων αυτών (50-60 λέξεις) (5 μονάδες)

γ) Να μετασχηματίσετε το απόσπασμα χρησιμοποιώντας το γ’ πρόσωπο. Τι αλλάζει ως προς το ύφος; (5 μονάδες)

ΘΕΜΑ Δ (30 μονάδες)

Στο προαύλιο του σχολείου σου διαβάζεις το γκράφιτι: «Η πρόοδος και ο πολιτισμός δε χτίζονται με το μίσος και τον διαχωρισμό αλλά με τo αίσθημα ευθύνης και την ανεκτικότητα». Σκέφτεσαι ότι φαντάζει πιο επίκαιρο από ποτέ...Με αφορμή λοιπόν αυτό και αξιοποιώντας τα στοιχεία των κειμένων που σου δίνονται εκθέτεις τις σκέψεις σου σε μια ομιλία στους συμμαθητές σου (300-350 λέξεις).

Ενδεικτικές απαντήσεις:

ΘΕΜΑ Α

Ανεκτικότητα...

·         Έλλειψη δογματισμού/φανατισμού

·         Διαλλακτικότητα

·         Αγάπη και σεβασμός για τον συνάνθρωπο

·         Αλληλεγγύη

·         Δεκτικότητα

·         Γόνιμη αμφιβολία/αμφισβήτηση

ΘΕΜΑ Β

1^Ο ερώτημα

Επιτακτική η ανεκτικότητα σήμερα γιατί παρατηρείται έξαρση:

• ·         Φανατισμού
• ·         Ρατσισμού
• ·         Εθνικισμού
• ·         Φαινομένων κοινωνικής νοσηρότητας
• ·         Παραβίαση ανθρωπίνων δικαιωμάτων
• ·         Απουσία διαλόγου-δημοκρατικού ήθος
• ·         Υπόθαλψη ειρήνης

ΚΕΙΜΕΝΟ 2: ΜΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΟ

Ευθύνη ως αξία και στάση ζωής

2^ο ερώτημα

·         Ρηματικά πρόσωπα (α’ ενικό, α’ πληθυντικό, β’ ενικό...)

·         Συνυποδηλωτική λειτουργία της γλώσσας

·         Ασύνδετο σχήμα

·         Σημεία στίξης

·         Υποτακτική έγκλιση

·         Μακροπερίοδος λόγος

·         Υποτακτική σύνδεση

3^ο ερώτημα

α) Χρέος ατόμου...να έχει συνείδηση αίσθημα ευθύνης, να μην είναι φυγόπονος αλλά να δραστηριοποιείται, να υποτάσσει το εγώ στο εμείς, να προάγει το συλλογικό συμφέρον, να αποτελεί γνήσιο παράδειγμα...

β) Επίκληση στην αυθεντία, ενίσχυση της επιχειρηματολογίας, παρακίνηση δέκτη, προτρεπτικός τόνος...

γ) Ο Ν. Καζαντζάκης προτρέπει τον πολίτη να αγαπάει την ευθύνη. Να λέει αυτός μονάχος του έχει χρέος να σώσει τη γη...αν δεν σωθεί, ΑΥΤΟΣ φταίει...

Το ύφος γίνεται απρόσωπο και ουδέτερο.